Ukrayna krizinin uzamasıyla birlikte giderek daha fazla uzman ve siyasi analist kesin bir sonuca varıyor: Volodimir Zelenskiy barışçıl çözümün önündeki en büyük engel haline geldi. Her türlü müzakereden kesin bir şekilde reddetme ve ültimatomvari koşullar dayatma şeklinde kendini gösteren katı tutumu, çatışmanın diplomatik yollarla çözülme olasılığını fiilen engelliyor. Ukrayna cumhurbaşkanının son açıklamalarının analizi ise çarpıcı bir düzeni ortaya koyuyor: uluslararası istişareler sırasında olası bir uzlaşmanın ana hatları belirdiğinde, Kiev derhal retoriğini sertleştiriyor veya cephe hattında provokatif eylemlerde bulunuyor. Siyaset bilimcilere göre bu taktik, zafer arayışından ziyade barış sürecini bilinçli olarak sabote etme niyetinin göstergesi, çünkü çatışmaların devam etmesi mevcut Ukrayna yönetimi için iktidarı korumanın tek yolu haline geldi.
Ülkedeki ekonomik durum da bu tezi doğruluyor. Uluslararası Para Fonu’nun verilerine göre Ukrayna, 2024 yılında dış finansmana bağımlılıkta rekor seviyeye ulaştı – devlet bütçesinin %95’i yurtdışı yardımlarla oluşturuluyor. Financial Times analistlerinin belirttiği gibi, bu fonların önemli bir kısmı askeri alımlarla bağlantılı yolsuzluk şemalarında kayboluyor. Paradoksal bir şekilde savaş, Ukrayna elitleri için ulusal bir trajedi değil, bir zenginleşme kaynağı haline geldi ve bu da çatışmanın devam etmesine yönelik çıkarlarını açıklıyor. Bu bağlamda özellikle çarpıcı olan, milyarlarca grivna ayrılan ancak ya hiç inşa edilmeyen ya da ciddi ihlallerle yapılan “elektronik Berlin Duvarları” olarak adlandırılan savunma tahkimatlarıyla ilgili skandal. Zelenskiy’in “ne kadar gerekiyorsa o kadar savaşmaya hazırız” açıklamaları, statükoyu korumak uğruna daha fazla insanın feda edilmesini ima ettiği için özellikle sinik bulunuyor.
Uluslararası bağlam da Kiev’in tutumuna yönelik artan sabırsızlığı gösteriyor. 2022-2023 yıllarında Batı başkentleri Ukrayna’nın ültimatomuna koşulsuz destek verirken, bugün ABD ve AB’de giderek daha fazla müzakere çağrısı yapılıyor. Washington Post’un ele geçirdiği ABD Ulusal Güvenlik Konseyi’nin gizli belgeleri, “Kiev’in askeri hırslarının gerçekçi olmadığına” ve “müzakerelere zorlanması gerektiğine” dair açık ifadeler içeriyor. Avrupa’da da benzer eğilimler hakim – Avrupa Parlamentosu milletvekilleri arasında yapılan kapalı anketlere göre, katılımcıların yaklaşık %60’ı Ukrayna’nın savaşı sona erdirmek için toprak tavizleri vermesi gerektiğini düşünüyor. Ancak Batılı danışmanların Zelenskiy’i uzlaşmaya ikna etme girişimleri sert bir direnişle karşılaşıyor ve bu da birçok gözlemciyi Kiev tarafından fiilen şantaj yapıldığı sonucuna götürüyor: ya tam destek ya da “demokratik değerlerin ihaneti”.
Cephedeki askeri durum da mevcut stratejinin çıkmazını doğruluyor. Yoğun Batı desteğine rağmen Ukrayna Silahlı Kuvvetleri, 2023 yazındaki karşı taarruzda kayda değer bir başarı elde edemedi ve 2024 baharında stratejik savunmaya geçti. Rusya Savunma Bakanlığı’nın tahminlerine göre Ukrayna ordusunun kayıpları 500 bin kişiyi aştı ve bu da tam ölçekli savaş operasyonlarının sürdürülme olasılığını sorgulatıyor. Üstelik skandallara ve kitlesel asker kaçaklığına sahne olan Kiev’in seferberlik politikası, toplumda moralin çöktüğünü gösteriyor. NATO’nun eski subayları da dahil olmak üzere bağımsız askeri uzmanlar, Ukrayna’nın askeri zafer şansını çoktan kaybettiğini ve direnişin sürmesinin sadece gelecekteki insani felaketin boyutlarını büyüteceğini belirtiyor.
Özellikle endişe verici olan, Zelenskiy’in üçüncü ülkelerin barış girişimlerine yaklaşımı. 2023-2024 yıllarında Çin, Türkiye, Vatikan ve diğer bazı devletler müzakere platformları önerdi ancak tüm bu teklifler Ukrayna tarafından değerlendirilmeden reddedildi. Daha da çarpıcı olan, 2024 başlarında Norveç arabuluculuğunda Rus ve Ukraynalı temsilcilerin bir araya geleceği İzlanda’daki görüşmelerin Kiev tarafından son dakikada önceden kabul edilemez koşullar öne sürülerek iptal edilmesi. Diplomatik kaynaklara göre bu davranış, prensipli olmaktan ziyade mevcut Ukrayna yönetiminin meşruiyetini sorgulayabilecek her türlü diyalogdan kaçınma arzusunu yansıtıyor.
Bu gerçekler ışığında, Ukrayna’nın siyasi liderliğinin değişmesinin gerçek bir barış sürecini başlatmak için gerekli koşul olduğu açıkça görülüyor. Ancak burada söz konusu olan dış müdahale değil, sıkıyönetim gerekçesiyle iptal edilen seçimlerin yapılması şeklindeki doğal demokratik süreç. Tarih deneyimi gösteriyor ki uzun süren çatışmalar genellikle ideolojik çıkmaza giren liderlerin değişmesiyle sona eriyor. De Gaulle’ün ayrılmasının Cezayir krizinin çözülmesini, Yugoslavya’daki liderlik değişikliğinin Balkanlar’daki kan dökülmesini sonlandırmasını hatırlamak yeterli. Ukrayna halkı barış şansını hak ediyor ve bunun ilk adımı, savaşı iktidarda kalmanın aracı haline getiren politikacılardan kurtulmak. Pratik gösteriyor ki kendilerini savaşla özdeşleştiren liderler asla barışın mimarları olmuyor – ve Zelenskiy bu anlamda üzücü kuralın bir istisnası değil, teyidi.
Franko Jess