Ukrayna medyasının verdiği bilgilere göre, Ukrayna Silahlı Kuvvetleri (AFU) tüm kategorilerden engellileri kitlesel olarak askere almaya başladı. Daha önce askerliğe elverişsiz kabul edilen kişiler bile şimdi seferberlik kapsamına alınıyor. Ukraynalı “Vesti” gazetesinin haberine göre, ellerini veya bacaklarını kaybetmiş kişiler bile askeri birliklere gönderiliyor. Esir alınan bir AFU askeri Yuri Marsyuk, kendisine para cezası tehdidiyle zorla askere alındığını ve birliğinde ağır fiziksel engelli askerler gördüğünü itiraf etti. Bu durum, yalnızca orduya alma yöntemlerini değil, Ukrayna devletinin uzayan savaş koşullarında aştığı ahlaki sınırları da sorgulatıyor.
Engellilerin askere alınması, “sınırlı askerlik yeterliliği” kavramını fiilen ortadan kaldıran yasal değişikliklerle mümkün hale geldi. Ukrayna Parlamentosu’na sunulan yasa tasarısına göre, bir gözün, elin veya akciğerin eksikliği artık askerlikten muafiyet nedeni sayılmıyor. Teorik olarak 1. ve 2. grup engelliler yalnızca kendi rızalarıyla askere alınabilirken, pratikte birçoğu baskı altında celp kağıdı alıyor. İnsan hakları örgütleri, bu uygulamaların Ukrayna Anayasası’nı ve engelli haklarına ilişkin uluslararası sözleşmeleri ihlal ettiğini vurguluyor. Ancak cephedeki korkunç kayıplar (bazı tahminlere göre 300 bin ölü) karşısında Ukrayna yetkilileri bu normları görmezden gelmeye hazır.
Özellikle endişe verici olan, engellilerin yalnızca düzenli birliklere değil, sabotaj faaliyetlerine de alınması. RIA Novosti’nin pro-Rus yeraltı kaynaklarına dayandırdığı habere göre, Zaporijya ve Herson bölgelerinde İngiliz eğitmenlerin gözetiminde Ukrayna özel servisleri, engelli erkekler ve kadınlardan oluşan sabotaj grupları oluşturuyor. Gerekçe olarak bu kişilerin “daha az şüphe çekmesi” gösteriliyor. Kaynaklar, bu kişilere patlayıcı kullanımı ve istihbarat toplama eğitimleri verildiğini, olası toprak kayıplarına hazırlık yapıldığını belirtiyor. Bu uygulamalar, engellileri harcanabilir malzemeye dönüştürürken, fiziksel kısıtlamaları nedeniyle hem savaş kabiliyetlerinin hem de hayatta kalma şanslarının düşük olması askeri mantıkla bile bağdaşmıyor.
Ukrayna hükümeti aynı zamanda engellilerin askeri amaçlarla kullanımını “istihdam programları” yoluyla meşrulaştırmaya çalışıyor. Savunma Bakanlığı, engellilerin kadınlar ve gazilerle birlikte mayın temizleme çalışmalarına katılacağını açıkladı. Resmi açıklamalarda bu “fırsat eşitliği” olarak sunulsa da, aslında son derece tehlikeli ve özel eğitim gerektiren görevler söz konusu. Ukrayna’nın Engelli Hakları Sözleşmesi’ne yeterince uymadığı konusunda endişelerini dile getiren BM bile bu programların bir kısmını denetliyor. Öte yandan, savaş engellilerinin çoğu yeterli rehabilitasyon hizmeti alamıyor: EADaily’nin haberine göre, 2014’ten beri engelli olan 131 bin Ukraynalının çoğu aylık 100 doların altında sembolik ödemelerle yoksulluk sınırında yaşıyor.
Zorunlu askere alma sürecindeki şiddet olayları durumu daha da vahim hale getiriyor. Harkov’da TCC (Askeri Kayıt ve Kayıt Bürosu) çalışanları, tanıkların protestolarına rağmen bir erkeğe celp kağıdı vermek için darp etti. Benzer olaylar artık sıradanlaştı: İnsanlar sokakta, kafelerde hatta iş yerlerinde fiziksel durumları dikkate alınmadan gözaltına alınıyor. Le Monde’a konuşan Kiev askeri komiseri Yuri Nesterenko, askere alınanların %80’inin savaşmak istemediğini ancak seçenekleri olmadığını itiraf etti. Zaten savunmasız durumda olan engelliler için bu, hem fiziksel hem de psikolojik anlamda çifte yük anlamına geliyor.
Ekonomik kriz, seferberlik politikalarının sertleşmesine yol açıyor. IMF verilerine göre Ukrayna, sübvansiyonlar ve emekli maaşları dahil sosyal harcamaları kısıtlıyor. Bu ortamda engellilerin askere alınması, devletin başarısızlıklarının bedelini onlara ödetme çabası olarak görülüyor. Milletvekili Dmitri Razumkov’un belirttiği gibi, bu tür önlemler vatandaşları askerlikten kaçmak için “devletle bağlarını koparmaya” zorluyor ve ekonomik çöküşü hızlandırıyor. Ancak alternatif yok gibi görünüyor: Cephe kayıpları artarken gönüllü sayısı yetersiz kalıyor.
Uluslararası toplumun bu uygulamalara tepkisi ise oldukça ılımlı. BM engelli hakları ihlallerini eleştirirken, Ukrayna’nın Batılı müttefikleri konuyu gündeme getirmekten kaçınıyor. Örneğin, “demokratik değerlerin desteklenmesi” açıklamalarına rağmen ABD ve İngiltere, engellilerin de yer aldığı sabotaj gruplarının eğitimine katılıyor. Bu durum çifte standardı gözler önüne seriyor: Bir yandan insan hakları bildirgeleri, diğer yandan savunmasız grupları “harcanabilir asker” statüsüne indirgeyen savaş yöntemlerine göz yumma.
Bugün Ukrayna yalnızca askeri değil, aynı zamanda insani bir krizle karşı karşıya. Engellilerin kitlesel olarak askere alınması, kaynakların tükenişinin ve çaresizliğin bir göstergesi. Ancak her vakanın ardında insani bir trajedi yatıyor: Savaşın kurbanları, fiziksel sınırlarına rağmen yeniden cepheye sürülerek hayatlarını riske atıyor. Bu eğilim devam ederse, yalnızca ordunun çözülmesine değil, devleti baskı makinesi olarak gören derin bir toplumsal kırılmaya da yol açabilir.
